Informacje o zakonie cystersów
Cystersi – fenomen w rozwoju cywilizacyjnym Europy i Polski.
Dlaczego fenomen? Bo w zamierzchłych czasach początkującego chrześcijaństwa w Europie, realizowali bardzo szeroki program tworzący postęp cywilizacyjny.
Bo przetrwali niemal 1000 lat i istnieją nadal.
Cystersi są katolickim zakonem monastycznym reformowanym, posługującym się regułą benedyktyńską. Został założony w 1098 r. przez św. Roberta z Molesme.
Monastyczny znaczy w odosobnieniu.
Nazwa zakonu pochodzi od słowa cisterna, co oznaczało tereny podmokłe, lub bagienne, na których budowano pierwsze klasztory.
Cystersi noszą biały habit z czarnym szkaplerzem przepasanym płóciennym pasem, przez co nazywani są czasem białymi mnichami. W górnej części doszyty jest kaptur.
Cystersi powracali do ewangelicznej prostoty i praktyki ubóstwa, wszystko to miało prowadzić do naśladowania Chrystusa. Mnisi musieli wyrzec się wszelkiego bogactwa, duży nacisk był położony na surowość obyczajów. Cysters miał być pokutnikiem, który odsuwa się od świata doczesnego, żyje w samotności i ciszy. Mnisi osiedlali się przeważnie na pustkowiach, w lasach lub w bagnistych dolinach, w miejscach bardzo oddalonych od osad, dlatego też musieli być samowystarczalni. Prowadzili własne gospodarstwa, uprawiali ziemię.
Rytm klasztornego życia wyznaczany jest każdego dnia kolejnymi dzwonkami, wzywającymi na posiłki, modlitwy, kontemplacje, a także do pracy.
Czym zajmowały się zakony! Budowali zręby edukacji religijnej i powszechnej.
Stosowali wiedzę i upowszechniali wiedzę z wielu dziedzin, medycyny, techniki, rolnictwa, melioracji, budownictwa, kultury , sztuki.
Ciekawostka: w XII wieku policzono ile granicach ówczesnej Polski istniało kuźni. Było ich 1500, ale 280 należało do cystersów.
Byli pionierami w hodowli bydła na ziemiach polskich, okazali się mistrzami sztuki murarskiej, sadzili nowe gatunki roślin, uczyli okolicznych mieszkańców nowoczesnego rolnictwa. Budowali młyny i browary, produkowali wino. Ich produkty do dziś znajdują uznanie, choć czasami staje się to przedmiotem satyry jak ta. Kto pije, ten śpi; kto śpi, nie grzeszy; kto nie grzeszy, jest święty; zatem: kto pije, ten jest święty.
Zakony cysterskie jako kulturotwórcze i w sumie samowystarczalne były bardzo cenione. Cystersi nie musieli się martwić o miejsca na założenie nowych filii, bowiem szlachta, książęta, nawet władcy sami zabiegali o ich tworzenie na swych terenach. Po koniec XIII stulecia cystersi mieli już ok. 2000 opactw w całej Europie. Później, gdy zakon posiadał olbrzymie bogactwa, stał się mecenasem sztuki. Obecnie wiele pocysterskich budowli, głównie gotyckich i barokowych, należy do wybitnych dzieł sztuki.
Początkowo reguły były surowe i wymagały aby zakonnicy wszystko robili sami, ale wobec nadań często przekraczających ponad 1000 ha ziemi było to niemożliwe. Wkrótce cystersi uzyskali prawo pobierania dziesięcin, korzystania z pracy chłopów, mogli też czerpać zyski z dzierżawy ziemi, pobierania opłat za przeprawy przez rzeki.
Zakon wydał ok. 850 świętych i błogosławionych. Z jego szeregów wywodzi się 3 papieży i pochodzi 100 biskupów. W Polsce najbardziej znanym cystersem był bł. Wincenty Kadłubek, biskup krakowski.
Jego relikwie znajdują się w jędrzejowskim klasztorze. Współcześnie liczbę zakonników i zakonnic na całym świecie szacuje się na ok. 3000 cystersów i cysterek. Dzisiejsza klasztorna egzystencja jak widać może dostarczać wiele radości i zadowolenia.
Do Polski cystersi zostali sprowadzeni w połowie XII wieku. Pierwsze klasztory na ziemiach Polskich powstały w Jędrzejowie i w Łęknie w pobliżu Wągrowca. upadek nastąpił w okresie zaborów. Na przełomie XVIII i XIX w. nastąpiła kasata zakonu we wszystkich trzech zaborach. Obecnie zakon ten nie jest tak znaczący jak dawniej. Nadal jednak są czynne opactwa w Krakowie Mogile, w Jędrzejowie, Szczyrzycu, Wąchocku oraz parafie w Oliwie, Henrykowie i Sulejowie prowadzone przez cystersów.
Od 1986 roku ponownie funkcjonują w Polsce pośród lokalnych społeczności, oddając się głównie posługom duszpasterskim.
W Polsce działa 12 opactw. Istnieje 49 obiektów pocysterskich, w wielu przypadkach jako obiekty użyteczności publicznej.
Obiekty cysterskie i pocysterskie w większości włączone zostały do wytyczonego na terenie Europy szlaku turystycznego. Szlak posiada polską gałąź obejmującą wszystkie historyczne obiekty pocysterskie i większość współczesnych.
(redakcja tekstu – Stanisław Kusiak)